تحدی؛ مهمترین وجه اعجاز قرآن

«تحدی» ؛ مهم‌ترین وجه اعجاز قرآن

 

مهم‌ترین عاملی که عامه‌ مردم را در مواجهه با دعوت پیامبران، به صداقت و حقانیت آنان قانع می‌کرد، معجزه بود. معجزه عبارت است از کاری خارق‌العاده که به اذن خدا بر دستان پیامبر انجام می‌شود و پیامبران را نشانه راستی دعوت خود از جانب خدا معرفی می‌کند. همه پیامبران به فراخور زمانه‌ خویش معجزاتی را نشان داده‌اند. سرد شدن آتش بر ابراهیم، عصای موسی، توانایی عیسی در درمان بیماران و زنده‌کردن مردگان،... معجزاتی است که قرآن کریم به آن‌ اشاره کرده است.

در قرآن بصراحت معجزه‌ای برای پیامبر اکرم بیان نشده است؛ اما تحدی قرآن درباره‌ خود، دلیلی بر معجزیت آن است. مجموعه‌ شواهد تاریخی و روایی و نیز مسائلی که در خود قرآن مطرح شده است، تأیید می‌کند که مردم زمانه‌ نزول (چه پیروان پیامبر و چه دشمنان او) همه به این مسئله باور داشتند که آیات قرآن مهم‌ترین نشانه‌ای است که پیامبر برای اثبات راستگویی و حقانیت خود به آن تمسک می‌کرد.

در نوشتار حاضر تحدی قرآن مبنی بر آوردن نظیری برای آن یا حتی سوره‌ای مشابه و نیز جلوه‌های اعجاز قرآن واکاوی شده است.

یکی از شبهات مطرح شده چنین است: در آیات قرآن این‌گونه بیان شده که قرآن کلام خدا و نشانه‌ پیامبری محمد است و دلیل حقانیت آن این است که دیگران از آوردن مثل آن ناتوانند و چنین تبیین شده که اگر مانند آن را نیاوردید و نخواهید توانست بیاورید، پس باور کنید که قرآن معجزه‌ خدا بر زبان محمد است! حال می‌پرسیم مگر چه اعجازي در قرآن وجود دارد كه دشمنان و مخالفان را به مشابه‌سازي آن وامی دارد؟! غيراز مواردي كه به طور شايع، به عنوان معجزه قرآن ذكر مي‌شود، مثل دو خبر غيبي و چند مسئله‌‌ نجومی، آيا دليل ديگري در تأييد معجزه‌بودن قرآن وجود دارد؟!

در پاسخ باید گفت: قرآن کریم وحي الهي و معجزه‌ جاویدان پيامبر اسلام (صلّي‌الله عليه وآله) است. در زمانی که ظلمت جهل و ظلم همه جا را فراگرفته بود، ظهور كرد و به نقطه‌ عطفي در تاريخ فرهنگ و علوم بدل گردید. تاكنون بیش از14 قرن از نزول قرآن می‌گذرد، ولی در میان آموزه‌های آن هیچ مطلبی برخلاف علوم یقینی بشری و فطرت انسانی و عقل سليم یافت نشده است؛ بلکه هرروز که می‌گذرد ظرافت‌ها و دقایق آن بیش از پیش آشکار شده و حقانیت آن روشنتر و پرفروغ‌تر جلوه‌گری می‌کند. از آنجا که قرآن کریم یک کتاب عادی بشری نیست، بلکه کتاب زندگی و ارائه‌کننده سبک زندگی مؤمنانه است، مسلما رقیبان سرسختی در دنیا داشته ، دارد و خواهد داشت. قرآن کتابی است که با هدف قرار دادن بسط علم و عدالت و دیگر ارزش‌های الهی که برای فطرت انسان‌ها، جاذب و محبوب و خواستنی است، عملا در مبارزه‌‌ای جدی و فراتاریخی با همه‌ زرمندان و زورمندان عالم پا نهاده است. این مبارزه، منافع نامشروع بسیاری از قدرتمندان ستمگر و مفسد را در همه‌ دوره‌های پیشین تاریخ تا به امروز، به صورت جدی تهدید و گاه از میان برده است و این جریان تا قیامت نیز چنین خواهد بود. از این رو قرآن از همان آغازین روزهای نزولش در جزیرهًْ‌العرب، شاهد رویارویی بی‌امان مخالفان بوده است. مخالفان با انگیزه‌های گوناگون، به شبهه‌پراكني و ‌اشكال‌تراشي نسبت به حقانیت آن همت گمارده‌اند تا قرآن را گفتاری عادی و برساخته‌ ذهن محمد(ص) و از افسانه‌های انسان‌های گذشته جلوه دهند و مانع نفوذ قوی و بی‌نظیر آن در قلب‌های تشنه و خسته مردم شوند. قرآن در پاسخ به این مخالفت‌ها با شیوه‌های گوناگونی برخورد کرده است. گاه به انگیزه‌های پنهان مخالفان‌اشاره کرده و گاه با استدلال به ابطال گفتارها و کردارهای آنان هجوم برده و گاه با انذار و تبشیر، در صدد متنبه ساختنشان بر آمده است. یکی از شیوه‌های قرآن کریم در مواجهه با انکار مخالفان، تحدی (هماوردطلبی) است. قرآن منکران و مخالفان را به هماوردی و آوردن مانند خود به مبارزه دعوت کرده است: «‌اگر در (حقانیت) آنچه بر بند‌ه خود فروفرستاده ایم تردید دارید، (دست کم) سوره‌ای مانند آن را بياوريد و گواهان خود را- غير از خدا – فراخوانيد، اگر راست مي‌گويید!» (بقره/23.)

اين آيه و آیات نظیر آن، همه منکران حقانیت قرآن را به مبارزه برای همانندآوری خود فرا خوانده و تحریک کرده است؛ امّا علی‌رغم ‌انگیزه‌های فراوانی که در این عرصه وجود داشته و دارد، از زمان نزول قرآن تا به حال هیچ فرد یا گروهي نتوانسته ‌است شبيه آن را برساخته و عرضه کند؛ آیا این امر دلیل روشنی بر اعجاز قرآن و شاهد صدقی بر نبوت پیامبر اسلام نیست؟

نمونه‌هایی از شبیه‌سازی قرآن!

از همان آغاز دوران اسلام تاكنون مسئله مبارزه فرهنگي با قرآن وجود داشته است. در تاريخ نام افراد فراوانی برده شده است که به مخالفت با قرآن برخاسته و خواسته‌‌اند مانند آن را برساخته و عرضه کنند. در این میان به نام افرادی چون «اسود عنسي»، (که در اواخر عمر پيامبر(ص) به معارضه با قرآن برخاسته و دوران ادعاي نبوتش چهار سال بوده است)، «عبدالله بن مقفع» (از نويسندگان معروف قرن دوّم هجري است و در عصر امام صادق(ع) مي‌زيسته و داعيه مبارزه با قرآن را داشته است)، «مسيلمه كذاب» (در عصر پيامبر(ص) در سرزمين «يمامه» ادعاي پيامبري كرد و مدعي بود فرشته‌اي برایش وحي مي‌آورد و به زعم خود آياتي را براي مردم مي‌خواند) بر می‌خوریم که تلاشی نافرجام رابرای مبارزه‌ با قرآن آغاز کردند. البته افراد ديگري مانند: سجاح، ابوالعلاء معري، احمد بن حسين كوفي، احمد بن عيسي... هم در این عرصه تلاش‌های بی‌حاصلی را به کار بستند[1]. ‌در زمان ما نیز تلاش‌های بسیاری از سوی برخی روشنفکران عرب و غیرعرب صورت گرفته است. این گروه با استدلال‌های گوناگون و از خاستگاه‌های مختلفی می‌خواهند اثبات کنند که قرآن، کلام پیامبر است نه کلام خدا! از این رو کتابی تاریخی است و هر چند برای عصر زندگی پیامبر سودمند بوده ولی امروزه، دست‌کم در حوزه فقه و حقوق و مسائل اجتماعی، برای زندگی بشر به کار نمی‌آید[2].

حال این نکته مهم است که چرا مخالفان و دگراندیشان تلاش مي‌كنند تا شبيه قرآن نوشته شود یا آن را کتابی عادی و تراوش‌های ذهن پیامبر معرفی کنند و یا دست کم کتابی زمانمند و مکانمند بدانند و بنامند؟ پاسخ این است که مخالفان قرآن می‌کوشند تا اثبات کنند که قرآن وحي الهي نيست؛ بلكه ساخته‌ ذهن و زبان انساني به نام محمد(ص) است. انسان، هم در ساحت تفکر و قضاوت، دچار ‌اشتباه و خطا می‌شود و هم بر مبنای دانش و آگاهی عصر خود می‌اندیشد و به قول روشنفکران معاصر، متأثر از نظریه‌ها و دانش‌های زمانه‌ خویش است. بنابر این قرآن گفتاری خطا‌پذير و باطل، بلکه اباطیلی در آن راه یافته است. به دنبال این ادعا ، مطلب دیگری را به عنوان نتیجه نظریات خود مطرح می‌كنند كه پس قرآن براي سامان دادن به زندگی مردمان ابتدائي عصر پیامبر آمده و برای همان‌ها هم مفید بوده است؛ امّا در عصر تمدن، صنعت و تکنولوژی، دیگر به کار نمی‌آید و باید قرآنی متناسب با این عصر برساخته و عرضه کنیم! از دیگر سو روشن است که قوانين قرآن بر اساس توحید و برای حاكمیت عدالت و نفي سلطه‌‌جویي نفسانی، تبعيض و فساد و... نازل شده است. آموزه‌های قرآن با انگيزه‌ها و اهداف قدرت‌طلبان، استعمارگران و ستمکاران سرسازگاري ندارد. از این رو افراد، گروه‌ها و جریان‌های فاسد و ظالم در طول تاریخ همواره کوشش کرده و مي‌كنند تا آن را از اعتبار انداخته و مردم را از نزدیک شدن به معارف و آموزه‌های حیا‌تبخش آن برانند!

جلوه‌های اعجاز قرآن

قرآن کلام خداست و مانند آفریننده خود جامع همه‌ زیبایی‌ها و کمالات است. مختصات منحصر بفرد قرآن تنها در چند امر خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در ابعاد گوناگونی، مانند فصاحت و بلاغت، احکام قانونی و فقهی، معارف بلند توحیدی، آموزه‌های اخلاقی، پاسخ به پرسش‌های بنیادین انسان‌ها، اخبار غیبی، نکته‌های علمی، تنوع خیره‌کننده موضوعات و مسائل مطرح‌شده، که از قلمرو توانایی علمی انسان عادی، چه رسد به فردی درس‌ناخوانده، بیرون است،... جلوه‌گر است. موضوع جلوه‌های اعجاز قرآن در کتاب‌های تفسیر و علوم قرآن، به صورت مبسوطی مطرح شده است[3]. البته اگر نگوییم مهم‌ترین، دست کم، یکی از مهم‌ترین وجوه اعجاز قرآن، منطق ناب و بی‌پیرایه‌ توحیدی آن در بسط خودآگاهی انسان و زدودن خرافه‌ها، جهالت‌ها و باطل‌هاست. تحدی قرآن، بیش و پیش از آنکه ناظر به وجوهی مثل فصاحت و بلاغت و غیره باشد، به همین منطق سلیم و ناب نظر دارد. قرآن کریم مخالفان خود را به آوردن سخنانی به استواری و متانت خود فرامی‌خواند. قرآن ادعا می‌کند که سخنی محکمتر از آن در مسائل بنیادین فکری و عملی بشر وجود ندارد و اگر کسی می‌تواند سخنی به استحکام آن یا برتر از آن بیاورد، این کار را انجام دهد. روشن است که اگر کسی بخواهد سخنی به این پایه از درستی و وزانت بیاورد، چیزی جز خود همین آیات قرآن، آوردنی نیست و اگر سخنی فروتر بیاورد که ارزشی نخواهد داشت. بنابر این انسان‌ها از آوردن سخنی همانند قرآن عاجزند؛ زیرا اساسا چنین امری ممکن نیست! با این وجود در ادامه نوشتار حاضر به پاره‌ای از جلوه‌های اعجاز قرآن، که در کتاب‌های علوم و تفسیر قرآن به صورت معمول موردتوجه بوده است،‌ اشاره می‌کنیم و خواننده را به مراجعه و مطالعه کتاب‌های مبسوط در این زمینه فرامی‌خوانیم:

فصاحت و بلاغت؛ سبک بیانی و ادبیات قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است و در طول تاریخ اسلام دانشمندان و ادیبان بسیاری، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، به این حقیقت مهم اعتراف کرده‌اند؛ امام علي(ع) مي‌فرمايد: «بسیار شنیدن آن، هرگز قرآن را كهنه نمي‌كند!» (نهج‌البلاغه، خطبه 156)

 اعجاز قرآن در تبیین معارف ناب توحیدی؛ در معارف قرآن، هيچ گزاف، خرافه و مبالغه‌اي نیست و همه مطابق با عقل سليم و فطرت انسان است. قرآن کریم ظرایف و دقایق بسیاری را در حوزه‌ مباحث توحید، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی،... مطرح کرده است که در هیچ کتابی وجود نداشته و ندارد!

 اعجاز قرآن در توصیف و تبیین رویدادهای تاريخی، بيان كيفيت خلقت حضرت آدم(ع) (بقره/30)، داستان ‌های پیامبران و امت‌های پیشین، تاریخ قوم یهود،(طه، بقره، قصص،...)....

 اعجاز از نظر تبیین مبانی و استراتژی‌ها و وضع قوانين و احکام حقوقی؛ در این راستا می‌توان از مباحثی مانند: بسط عدالت اجتماعي، (حدید/52) تنظیم روابط سازنده‌ اجتماعي، (مائده/1) طرح مسائل دفاعي،( انفال/60)...، سخن گفت.

پیراسته ‌بودن از هرگونه تضاد، تناقض و اختلاف در آيات آن. (نساء/ 82)

توصیف، تبیین و توصیه به بسیاری از مسائل و دقایق روان‌شناختی، فرهنگی و جامعه‌شناختی[4].

توصیف و تبیین پدیده‌های علمي؛ قرآن کتاب هدایت انسان به توحید و زندگی توحیدی است. قرآن هرگز کتاب توصیف و تبیین مسائل علوم طبیعی نیست؛ اما به سبب انس انسان‌ها با پدیده‌های طبیعی جهان، برای راهنمایی آنها به سوی توحید و یگانه‌پرستی و تقویت احساس پرستش و سپاسگزاری از آفریننده، از پدیده‌های طبیعی نام برده و با توصیف و تبیین پاره‌ای از ویژگی‌های آن‌، مخاطب را به تفکر در مبدأ پیدایش پدیده‌ها فرامی‌خواند. از آنجا که در عصر و محیط نزول قرآن و دیگر محیط‌های انسانی، کمترین اطلاعات صحیحی از توصیف و تبیین پدیده‌های طبیعی وجود داشت و آورنده قرآن هم فردی درس‌ناخوانده و مکتب‌نرفته بود، فهم و بازگویی چنین مسائلی جز به مدد نیرویی ماوایی و قدرتی مافوق بشری امکان‌پذیر نیست. در اینجا نمونه‌هایی از معجزات علمی قرآن را یادآور می‌شویم:

یکم: حركت زمين؛ در زمان‌ نزول قرآن کریم نظریه‌ هیئت بطلمیوسی بر محیط‌های علمی حاکم بود. بر اساس این نظریه، زمین ثابت و مرکز جهان است و همه سیارات، از جمله خورشید، به گرد زمین در حرکتند. حال قرن‌ها پیش از آنکه گالیله نظریه گردش زمین به دور خورشید را مطرح کند، قرآن كريم با تعبیرهای فراشاً(بقره/22.)، مهدا ً(طه/53)، قراراً (نمل/ 6)، مهاداً (نباء/ 6) و... حركت آرام و منظم زمين را توصیف می‌کند.

دوم: جاذبه عمومي در پهنه‌ گیتي؛ قرآن می‌فرماید: «الله كسي است كه آسمان‌ها را بدون ستون‌هاي دیدنی، برافراشت!»(رعد / 2) بر اساس نظریه‌های فیزیک، مهم‌ترین عاملی که اجرام آسمانی را در فضا نگه می‌دارد نیروی جاذبه عمومی است. از این آیه شریفه و آیات مشابه آن به وضوح می‌توان صحت چنین نظریه‌ای را برداشت کرد.

سوم: كروي بودن زمين؛ آيات «...مشارق‌الارض و مغاربها»، (اعراف /151)»رب المشرقين و رب المغربين» (الرحمن/ 17) و «فلا اقسم برب المشارق و المغارب» بر كروي ‌بودن زمين دلالت می‌کند[5].

چهارم: کاهش اكسيژن در جو زمين؛ قرآن در مقام توصیف شخصیت گمراهان از توحید، تنگ‌نظری و ناگشودگی فکری و شخصیتی آنان را به کسی مثل می‌زند که به آسمان رفته و در اثر قرار گرفتن در جو زمین، که اکسیژن کمتری وجود دارد، دچار تنگی سینه و سختی تنفس شده است: «آن را كه بخواهد گمراه كند، سينه‎اش را چنان تنگ مي‌كند كه گويا مي‌خواهد به آسمان بالا رود!» (انعام / 125)[6].

پنجم: اسرار عددی قرآن؛ معجزه‌ عددی قرآن کریم از معجزات بسیار شگفت‌انگیز است:

مثلا تمام کلمات متضاد (مثل نور و ظلمت،...) در قرآن به یک اندازه آمده است.

 اولین آیه قرآن «بسم‌الله‌الرحمن الرحیم » دارای 19 حرف عربی است.

 قرآن مجید از 114 سوره تشکیل شده است و این عدد به 19 قسمت است. (6× 19)

 اولین سوره‌ای که نازل شده است سوره علق (شماره96) نوزدهمین سوره از آخر قرآن است.

سوره علق 19 آیه دارد.

اولین بارکه جبرئیل امین با قرآن فرود آمد، 5 آیه اول سوره علق را آورد که شامل 19 کلمه است.

این 19 کلمه، 76 حرف (4× 19) دارد که به تعداد حروف «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» است.

آفریننده ذوالجلال و عظیم الشأن با آیه 31 سوره مدثر(بر آن دوزخ 19 فرشته موکلند) به ما یاد می‏دهد که چرا عدد 19 را انتخاب کرده است. خداوند پنج دلیل زیر را بیان می‏فرماید :

یکم: بی‌ایمانان را آشفته سازد.

دوم: به خوبان یهود و نصارا اطمینان دهد که قرآن آسمانی است.

سوم: ایمان مؤمنان را تقویت کند.

چهارم: هر گونه اثر شک و تردید را از دل مسلمانان و خوبان یهودیت و مسیحیت بزداید.

پنجم: تا منافقین و کفار را که سیستم اعدادی قرآن را قبول ندارند رسوا سازد[7].

همچنین مسائلی چون وجود زوجيت در همه‌ ‌اشیاء، (ذاریات/49) زندگي زنبور عسل و سودمندی‌های عسل (نحل/ 68 و69)، فرآیند رشد و تحول جنين (مؤمنون / 14ـ 12)، حرمت گوشت خوك، مردار، خون و خمر (مائده/3)، (که با پیشرفت علم، بسیاری از حکمت‌های آن کشف شده است)، گسترش و توسعه‌ مداوم کهکشان‌ها، (ذاریات/27) پیدایش جانداران از آب، جداشدن زمین از خورشید،(انبیا/30) حرکت سریع کوه‌ها،(نمل/ 88) پرده‌برداشتن از جهان اتمی طبیعت(انبیا/104) و ده‌ها نکته‌ علمی درباره‌ پدیده‌های جهان هستی از معجزات علمی قرآن به‌شمار می‌رود.

نتیجه‌ سخن آنکه قرآن کریم آخرین کتاب‌ آسمانی است که خداوند بر پیامبر آخرین فروفرستاده است تا راهنمای انسان‌ها تا روز قیامت باشد. در سرتاسر قرآن این ادعا به فراوانی تکرار شده است که آیات آن از جانب خداوند بر قلب پیامبر نازل شده است. وجوه معجزیت قرآن بسیار متکثر و متنوع است؛ از اعجاز علمی گرفته تا فصاحت و بلاغت، اعجاز عددی، اخبار غیبی، ریتم موسیقایی،... اما مهم‌ترین ویژگی اعجازآمیز قرآن، منطق استوار و محکم آن در تبیین جهان‌بینی توحیدی، نظام ارزشی و انسان‌شناسی است.[8]

---

[1]. پيام قرآن، آيت‌الله مكارم شيرازي، (قم: انتشارات نسل جوان، چ 2، 1374) ج 8، ص 104-112.

[2]. در این راستا می‌توان به افرادی چون: حامدنصر ابوزید، محمد مجتهد شبستری، عبدالکریم سروش و دیگران‌اشاره کرد.

[3]. رجوع کنید به کتاب‌های: التمهید فی علوم‌القرآن، تألیف آیت‌الله معرفت، البیان، تألیف آیت‌الله ابوالقاسم خویی، و...

[4]. در این خصوص کتاب‌های فراوان و تحقیقات گسترده‌ای در قالب مقالات وعلمی و پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری در دسترس است.  

[5] . سیدابوالقاسم خويي، البيان، (بيروت: دارالزهراء، 1987 م) ص 133.  

[6] . احمد مصطفي مراغي، تفسير مراغي، (بيروت: دار احياء التراث العربي) ج 8، ص 25. 

[7] . برگرفته از مقاله اسرار عددی قرآن، نوشته رشاد خلیفه.   

[8] . مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم (به نقل از روزنامه کیهان، تاریخ انتشار:۲۰ ارديبهشت ۱۳۹۹).

 

موضوعات مرتبط: اندیشه اسلامی
برچسب‌ها: تحدی, اعجاز, قرآن کریم

گروه آموزشی معارف اسلامی نوشهر...